آیا ما در این جهان تنها هستیم؟ این پرسشی است که ذهن بشر را از دیرباز مشغول کرده است. با پیشرفت علم و فناوری، اکنون دانشمندان می‌توانند به این پرسش با ابزارهای دقیق‌تری پاسخ دهند. موضوع “حیات در کهکشان‌ها” نه‌تنها یک دغدغه علمی است، بلکه ریشه در فلسفه، دین و کنجکاوی ذاتی بشر نیز دارد.
کهکشان‌ها و وسعت کیهان
کهکشان‌ها مجموعه‌هایی عظیم از ستارگان، سیارات، گازها، غبار و ماده تاریک هستند. تخمین زده می‌شود که در جهان قابل مشاهده بیش از دو تریلیون کهکشان وجود داشته باشد. کهکشان راه شیری، جایی که زمین در آن واقع شده، تنها یکی از این میلیاردها کهکشان است و حدود 100 تا 400 میلیارد ستاره را در خود جای داده است.
با توجه به این وسعت، به نظر می‌رسد احتمال وجود حیات در کهکشان‌های دیگر غیرممکن نباشد؛ بلکه شاید نبود آن عجیب‌تر باشد.
شرایط لازم برای شکل‌گیری حیات
برای شکل‌گیری حیات به شکلی که ما می‌شناسیم (مبتنی بر کربن و آب)، شرایطی لازم است:
- وجود آب مایع
- دما و فشار مناسب
- وجود عناصر ضروری مانند کربن، هیدروژن، نیتروژن، اکسیژن، فسفر و گوگرد
- منبع انرژی (مانند نور ستاره)
- ثبات در محیط برای مدت طولانی
سیاراتی که این شرایط را دارند به اصطلاح در “منطقه قابل سکونت” یا habitable zone قرار دارند. تاکنون هزاران سیاره فراخورشیدی (exoplanets) شناسایی شده‌اند و تعدادی از آن‌ها در این منطقه واقع شده‌اند.
حیات میکروبی یا هوشمند؟
بیشتر دانشمندان بر این باورند که اگر حیات در جای دیگری از کهکشان‌ها وجود داشته باشد، به احتمال زیاد از نوع میکروبی است. زیرا حیات میکروسکوپی ساده‌تر، مقاوم‌تر و فراگیرتر است.
اما سؤال مهم‌تر این است: آیا حیات هوشمند هم وجود دارد؟ تاکنون هیچ شواهد مستقیمی دال بر وجود تمدن‌های بیگانه هوشمند به دست نیامده است، با این حال برنامه‌هایی مانند پروژه SETI (جستجو برای هوش فرازمینی) همچنان به بررسی سیگنال‌های رادیویی از اعماق فضا ادامه می‌دهند.
معمای پارادوکس فرمی
فیزیکدان ایتالیایی، انریکو فرمی، با طرح سؤالی ساده توجه جهان را به یکی از بزرگ‌ترین معماهای علمی جلب کرد: “اگر حیات هوشمند در جهان وجود دارد، پس آن‌ها کجا هستند؟“
این سؤال که به “پارادوکس فرمی” معروف شده، تلاش دارد توضیح دهد چرا با وجود احتمال بالای وجود تمدن‌های بیگانه، ما هنوز هیچ نشانه‌ای از آن‌ها ندیده‌ایم.
پاسخ‌هایی که برای این پارادوکس مطرح شده‌اند عبارتند از:
- آن‌ها خیلی دور هستند و ما ابزار مناسب برای کشفشان نداریم.
- آن‌ها در گذشته وجود داشته‌اند اما نابود شده‌اند.
- آن‌ها عمداً با ما تماس نمی‌گیرند (فرضیه باغ وحش کیهانی).
- حیات هوشمند بسیار نادر است و ما از معدود نمونه‌ها هستیم.
- ما هنوز آماده درک یا شناسایی نشانه‌های آن‌ها نیستیم.
حیات در شرایط متفاوت
آیا حیات باید لزوماً شبیه به آن چیزی باشد که ما می‌شناسیم؟ برخی دانشمندان بر این باورند که ممکن است شکل‌های متفاوتی از حیات وجود داشته باشد که مبتنی بر سیلیکون به جای کربن، یا در محیط‌هایی با دما و فشار بسیار بالا یا پایین باشند.
در اعماق اقیانوس‌های یخی قمرهایی مانند اروپا (قمر مشتری) یا انسلادوس (قمر زحل) ممکن است اقیانوس‌های گرم زیر سطح یخی پنهان باشد که محیطی مناسب برای شکل‌گیری حیات میکروبی فراهم کند.
آینده جستجوی حیات
پیشرفت در فناوری‌های فضایی مانند تلسکوپ فضایی جیمز وب، مأموریت‌های آینده ناسا، آژانس فضایی اروپا و شرکت‌های خصوصی می‌تواند به ما کمک کند تا نشانه‌های حیات را در سیارات دیگر بیابیم.
جستجوهای زیستی آینده احتمالاً بر بررسی جو سیارات فراخورشیدی متمرکز خواهند بود، برای یافتن نشانه‌هایی مانند اکسیژن، متان یا سایر گازهایی که می‌توانند حاصل فعالیت‌های زیستی باشند.
نتیجه‌گیری
گرچه هنوز به‌طور قطع نمی‌دانیم که آیا در کهکشان‌های دیگر حیات وجود دارد یا نه، اما شواهد آماری و علمی به ما می‌گویند که این احتمال بسیار جدی است.
شاید روزی فرزندان ما به جای پرسیدن “آیا تنها هستیم؟” بپرسند “چگونه باید با دیگران در کهکشان ارتباط برقرار کنیم؟”
